Phải chăng do chọn nghề theo 'mốt', ngành 'giàu' mới học?

Theo bản tin thị trường lao động quý 2-2025 của Bộ Nội vụ, cả nước có 1,06 triệu người thất nghiệp, tăng 25.000 người so với quý trước và tăng 13.300 người so với cùng kỳ năm 2024. Đáng chú ý, tỉ lệ thất nghiệp trong thanh niên cũng tăng 0,26% dù các công ty liên tục tuyển dụng. Nghịch lý này đặt ra một câu hỏi lớn về cách giới trẻ đang lựa chọn con đường sự nghiệp.

Những định kiến sai lầm

Khi đứng trước ngưỡng cửa chọn ngành, nhiều học sinh và phụ huynh đang bị chi phối bởi những quan niệm sai lầm, thay vì tập trung vào sở trường và đam mê thực sự của bản thân.

Một trong những xu hướng phổ biến nhất là chạy theo các ngành được cho là "hot", dễ giàu. Tâm lý này dẫn đến tình trạng cầu vượt quá cung, khi hàng loạt sinh viên tốt nghiệp từ cùng một vài ngành nhưng thị trường không thể hấp thụ hết.

Lựa chọn ngành nghề không chỉ ảnh hưởng đến tương lai cá nhân mà còn lãng phí nguồn lực xã hội (Ảnh minh hoạ)

Bên cạnh đó, định kiến về giới tính, vốn chịu tác động từ văn hóa Á Đông, cũng là một rào cản lớn. Nhiều bạn trẻ phải từ bỏ ước mơ vì lo sợ áp lực giới tính trong quá trình học và tìm việc sau này. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu tâm lý học và khoa học thần kinh đã khẳng định năng lực nghề nghiệp không phân biệt giới, mà là do định hướng xã hội.

Tâm lý "sính danh tiếng" cũng là một vấn đề nhức nhối. Nhiều bạn trẻ sẵn sàng chọn một ngành trái sở thích chỉ để được vào một trường top, lấy tên trường làm thước đo thành công. Tương tự, nhiều ngành học có điểm chuẩn thấp nhưng phù hợp với năng lực học sinh lại bị bỏ qua chỉ vì chữ "danh".

Ngoài ra, tư duy bảo thủ của một số gia đình, khi cha mẹ ép con nối nghiệp hoặc can thiệp quá sâu vào lựa chọn của con, đã khiến nhiều sinh viên phải nghỉ học giữa chừng vì không tìm thấy hứng thú. Cùng với đó, tư duy trọng bằng cấp khiến việc học nghề tại các trường cao đẳng bị xem nhẹ. Trong khi các nước phát triển rất coi trọng đào tạo nghề, thì ở Việt Nam, học nghề vẫn bị nhiều người coi là thua cuộc, thất bại.

Lãng phí nguồn lực và tương lai cá nhân

Việc chọn sai ngành nghề không chỉ là câu chuyện cá nhân. Khi một người trẻ chán nản, bỏ học hoặc ra trường làm trái ngành, họ không chỉ mất niềm tin vào bản thân mà còn tạo ra sự lãng phí cho xã hội.

Ở góc độ vĩ mô, những định kiến này dẫn đến tình trạng mất cân đối cung - cầu lao động: ngành thì thừa, ngành lại thiếu nhân lực. Hệ quả là tỉ lệ thất nghiệp gia tăng, ngay cả với những người có bằng cử nhân. Thực trạng "người người đại học, nhà nhà đại học" nhưng vẫn khó tìm việc đang đặt ra dấu hỏi lớn cho hướng đi của thế hệ trẻ.

Chọn nghề là một hành trình cá nhân mang tính quyết định cuộc đời. Tương lai không dành cho những người đi theo lối mòn của định kiến. Để lựa chọn đúng, các bạn trẻ cần bắt đầu bằng việc thấu hiểu chính mình, thông qua việc trả lời những câu hỏi cốt lõi: "muốn gì?", "giỏi gì?", "sống vì giá trị nào?".

(Ảnh minh hoạ)

Các công cụ trắc nghiệm khoa học có thể hỗ trợ đắc lực trong quá trình này:

Trắc nghiệm Holland: Giúp xác định nhóm ngành nghề phù hợp với sở thích.

Trắc nghiệm MBTI: Giúp nhận diện tính cách để chọn môi trường làm việc lý tưởng.

Trắc nghiệm Big Five (OCEAN) và Enneagram: Giúp phân tích sâu hơn về đặc điểm tâm lý và động lực nội tại.

Bên cạnh đó, việc tìm hiểu thông tin đa chiều là vô cùng quan trọng. Hãy lắng nghe ý kiến từ phụ huynh, giáo viên, chuyên gia tư vấn, cựu sinh viên và cả những người đang làm việc trong ngành. Đồng thời, cần chủ động nghiên cứu thị trường lao động qua các báo cáo ngành nghề và dữ liệu từ các sàn tuyển dụng.

Cuối cùng, không gì tốt hơn trải nghiệm thực tế. Nếu có cơ hội, hãy tham quan doanh nghiệp, tham gia các hoạt động trải nghiệm nghề, hoặc thực tập ngắn ngày để có cái nhìn chân thực nhất trước khi đưa ra quyết định cuối cùng.