Việt Nam phát hiện 'kho báu sống' quý hiếm ở độ cao hơn 1.000m tại Cao Bằng

Tháng 2/2025, Tạp chí khoa học quốc tế Alytes đã chính thức công bố một loài cá cóc mới được phát hiện tại tỉnh Cao Bằng. Công trình nghiên cứu này được thực hiện bởi các nhà khoa học Việt Nam gồm Nguyễn Vũ Anh, Lê Xuân Sơn và Lê Xuân Đắc (thuộc Viện Sinh thái Nhiệt đới, Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga) cùng các cộng sự quốc tế.

Loài mới được đặt tên tiếng Việt là cá cóc Cao Bằng và tên khoa học là Tylototriton koliaensis. Đây là loài cá cóc thứ 10 được ghi nhận tại Việt Nam và là loài thứ 42 trên thế giới thuộc giống Tylototriton.

Tên khoa học koliaensis được nhóm tác giả đặt để tri ân một nữ kỹ sư người Pháp. Bà là người đã tham gia xây dựng con đường đèo Kolia vào đầu thế kỷ XX và được người dân địa phương vô cùng tôn kính sau khi qua đời tại đây do thú dữ tấn công.

Cá nóc Cao Bằng

Để khẳng định đây là một loài mới, nhóm nghiên cứu đã kết hợp nhiều phương pháp hiện đại, từ so sánh hình thái, giải phẫu (cấu trúc xương, răng) đến phân tích di truyền phức tạp (giải mã gen ty thể ND2, 16S và DNA nhân).

Cá cóc Cao Bằng có những đặc điểm riêng biệt:

- Màu sắc: Lưng đen, bụng xám đen. Đầu ngón và một phần lòng bàn chân/tay có màu cam sáng. Một sọc cam chạy dọc mép dưới đuôi.

- Kích thước: Cá thể đực dài từ 56 – 61,4 mm, cá thể cái lớn hơn, dài từ 70,8 – 73 mm.

- Cấu trúc: Da thô, đường gờ đốt sống nổi rõ, hai bên sườn có 10 – 12 nốt sần xếp không đều.

Loài này sinh sống trong các khu rừng ở độ cao 1.000 – 1.400m, tập trung tại khu vực Đèo Kolia và Nông trại hữu cơ Kolia thuộc Vườn quốc gia Phia Oắc – Phia Đén. Chúng sinh sản vào mùa hè (tháng 4 – 7) trong các vũng nước hoặc đoạn suối chảy chậm. Vào mùa đông, chúng sống trên cạn và ẩn náu dưới các tảng đá, hang hốc.

Cá cóc là một trong những nhóm lưỡng cư dễ bị tổn thương nhất trên toàn cầu. Tại Việt Nam, tất cả các loài thuộc giống Tylototriton đều được liệt kê trong Phụ lục IIB của Nghị định 84/2021/NĐ-CP về quản lý động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm. Theo Sách Đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN, 2/2025), có tới 22 loài trong giống này đang ở mức báo động từ Sắp nguy cấp (VU) đến Cực kỳ nguy cấp (CR).

Khảo sát ban đầu cho thấy, vùng phân bố của cá cóc Cao Bằng rất hẹp, chỉ khoảng 664 ha. Mặc dù công tác bảo vệ rừng tại Vườn quốc gia Phia Oắc – Phia Đén được thực hiện tốt, loài này vẫn đối mặt với nguy cơ suy giảm do biến đổi khí hậu và các tác động từ con người.

Vì vậy, nhóm nghiên cứu đã đề xuất đưa cá cóc Cao Bằng vào Sách Đỏ thế giới ở mức Nguy cấp (EN). Các nhà khoa học nhấn mạnh sự cần thiết của việc nghiên cứu sâu hơn về sinh học, sinh thái và phạm vi phân bố của loài, đồng thời triển khai ngay các biện pháp bảo tồn hiệu quả.

Phát hiện này không chỉ bổ sung vào danh sách các loài lưỡng cư quý hiếm của Việt Nam, mà còn là lời nhắc về giá trị “kho báu sống” cần được gìn giữ ở độ cao hơn 1.000m nơi núi rừng Phia Oắc.