'Người có phúc lông hai chân, người vô phúc hai chân lông', câu này có ý nghĩa gì?

Ý nghĩa của câu "Người có phúc lông hai chân, người vô phúc hai chân lông"?

Câu nói trên thực chất là một lối đảo từ dân gian, trong đó:

"Lông hai chân" ngụ ý lông mọc đều đặn, gọn gàng ở hai bên chân, tượng trưng cho người sống nhàn nhã, ít phải lao động nặng nhọc, có cuộc sống sung túc.

"Hai chân lông" lại mang nghĩa lông mọc lộn xộn, dày đặc khắp cả hai chân, hàm ý cuộc sống lam lũ, vất vả, chạy đôn chạy đáo suốt ngày.

Dù không đúng với quan sát sinh học hiện đại (vì người lao động thường bị mài mòn lông chứ không phải mọc nhiều), nhưng trong văn hóa dân gian, thứ tự từ ngữ lại là thứ quyết định sắc thái hàm nghĩa, hơn là tính chính xác sinh lý.

Sự khác biệt trong điều kiện sống

Trong xã hội phong kiến nông nghiệp, con cháu nhà giàu sống trong nhung lụa, ít phải ra ngoài làm việc chân tay. Họ được che chở, dưỡng sức trong nhà, ăn ngon mặc đẹp. Cuộc sống ấy khiến cơ thể ít chịu va chạm, lông chân mọc đều, không bị tổn hại. Dân gian nhìn vào đó mà nói "người có phúc lông hai chân", nghĩa là lông mọc gọn, chỉ ở hai bên.

Ngược lại, nông dân quanh năm "bán mặt cho đất, bán lưng cho trời", chân tay không ngơi nghỉ. Họ xắn quần, lội ruộng, làm đồng, cơ thể liên tục bị ma sát. Nhưng dân gian lại "chơi chữ" một cách hài hước cho rằng vì lao lực mà "lông mọc tùm lum khắp hai chân", nên mới có vế sau "người vô phúc hai chân lông".

Thực chất, đây là hình ảnh hóa sự vất vả, không phải mô tả sinh học thể hiện bằng một cách nói ngược, khiến câu nói vừa vui tai, vừa ẩn chứa tầng nghĩa sâu sắc.

Cách hiểu khác: "lông" đồng âm với "bận"

Trong một số phương ngữ Trung Quốc, từ "毛" (lông) phát âm giống từ "忙" (bận rộn). Từ đó, câu nói trên cũng được hiểu theo một tầng nghĩa hoàn toàn khác: Người có phúc sống thảnh thơi, ít bận rộn, còn người vô phúc thì suốt đời tất bật, chạy đôn chạy đáo.

Cách hiểu này càng khắc họa rõ hơn sự tương phản giữa tầng lớp giàu có, ít lo toan và tầng lớp nghèo khổ quanh năm cày cuốc, bận bịu với mưu sinh.

Những câu nói như vậy tuy không dựa trên cơ sở khoa học, nhưng lại là kết tinh của quan sát đời sống thực tế, phản ánh sinh động cách mà người dân xưa cảm nhận và lý giải cuộc sống. Trong xã hội phong kiến, nông dân là tầng lớp chiếm số đông nhưng chịu nhiều thiệt thòi, gánh vác trách nhiệm sản xuất lương thực. Trong khi đó, tầng lớp địa chủ, quan lại thường hưởng thụ thành quả lao động của người khác, ít chịu ảnh hưởng từ thiên tai hay đói nghèo.

Dưới góc nhìn nhân văn, câu nói này phần nào phơi bày sự chênh lệch giàu - nghèo, an nhàn - lao lực trong xã hội truyền thống. Nó nhắc nhở người đời rằng "phúc" không phải là thứ tự nhiên có, mà là một trạng thái được cảm nhận thông qua đời sống. Dù là câu nói dân gian, nhưng bên trong vẫn chứa đựng nỗi niềm, nỗi mong mỏi về một cuộc sống đủ đầy, thanh thản.

* Thông tin trong bài mang tính tham khảo